Upgradeproject: LokSound decoder in het Trix treinstel ICM 4221 "Koploper"

Inleiding

Mijn model van de Trix ICM Koploper heb ik in december 2008 gekocht bij firma Interhobby in Nijmegen.
Het model ziet er van alle kanten goed uit, zit strak in de lak en heeft duidelijke opschriften.
Dat het model niet exact op schaal is, valt nauwelijks op.
De frontverlichting is erg fraai met lichtgele en rode LED's, die netjes van elkaar gescheiden uit de onderste lamphuizen schijnen.
Wat ook direct opvalt is dat een deel van het aangedreven koprijtuig aan de binnenzijde met zwart plastic is afgedekt. Hier dus géén doorkijk door de ramen en géén binnenverlichting. Niet mooi maar het heeft alles te maken met de keuze van Trix om hier de motor met cardanaandrijving naar het voorste draaistel onder te brengen.
 
Ik heb na de aankoop van het model in 2008/2009 diverse verbeteringen aangebracht. Dat kan in het vervolg van dit artikel worden bekeken.
 
In oktober 2021 heb ik een Esu V4 Loksound decoder ingebouwd met het geluid van een Zwitsers treinstel.
Dat staat beschreven in de volgende paragraaf.
 
 
 

Upgrade september 2021: Inbouw van een LokSound decoder V4

Installatie
Nog niet eerder heb ik zo weinig hoeven uit te voeren om een loc of treinstel te voorzien van geluid.
Ik beschikte nog over een LokSound V4 decoder met 32 Mbit memory en 21-pins MTC connector (géén PluX-22 !). Die kon zo gestoken worden in de connector op de print en vervangt dus de aanwezige Zimo MX64D decoder zonder sound.
De speaker is een samengestelde rechthoekige Esu speaker (Esu artikelnummer 50321) die makkelijk in de vrije ruimte achter de motor geplaatst kon worden.
 
Rood omkaderd de Esu LokSound V4 decoder en de rechthoekige samengestelde speaker, waarvan de onderdelen met een stukje plakband zijn vastgezet.

Vervolg: het artikel over de Trix ICM uit 2009

 
Voor het inbouwen van een decoder moet de kap van het aangedreven koprijtuig worden verwijderd. Dat ging bij mijn model redelijk makkelijk. De decoder met 21-polige connector moet aan de onderzijde van de boven in het model liggende print worden gestoken.
 
Vanaf dit moment dienden zich in hoog tempo enkele onverwachte 'verrassingen' aan:
 
(1) De door mij gebruikte Uhlenbrock decoder past niet, er is te weing inbouwruimte tussen de print en de bovenzijde van het motor-compartiment.
(2) Toen het motorrijtuig op de baan werd gezet bleek het model niet te rijden en toonde geen verlichting. Dat gebeurde pas na aankoppelen van het motorloze koprijtuig.
(3) Na aankoppelen van alle wagens en de eerste rondrit bleek direct dat de trein op diverse plaatsen op mijn baan grote moeite had om de ingestelde snelheid te handhaven of zelfs ging stilstaan met slippende wielen en een brommend geluid.
(4) Op sommige plaatsen, bijv. wanneer het aangedreven koprijtuig over wisselcompexen reed, haperde de stroomvoorziening. Vreemd want op alle wielen van de beide koprijtuigen zitten stroomafnemers en er is een doorlopende 5-polige stekerverbinding tussen beide koppen.
(5) Al snel bleek dat het motorloze koprijtuig, wanneer dat vooruit reed, zeer onbetrouwbaar bezetmelders activeerde op de baan.
 
Onverwacht dus een groot aantal 'uitdagingen'. En dat voor een model waarvan iedereen verwachtte dat het in ale opzichten superieur zou zijn in vergelijking met de LIMA voorganger van jaren geleden...

Kap van koprijtuig losnemen
Volgens de handleiding moet hiervoor aan de voorzijde de imitatie Scharfenberg-koppeling worden uitgetrokken en aan de achterzijde de vouwbalg.
 
De Scharfenberg koppeling beetpakken tussen duim en wijsvinger en uit de houder trekken. Dat gaat makkelijker wanneer met een kleine platte schroevendraaier op de met groene pijlen aangegegeven plekken wordt geduwd.

De vouwbalg is met 3 plastic palletjes in de achterzijde gedrukt. De palletjes links en rechts hebben een haakje om de vouwbalg op zijn plek te houden, de onderste pal heeft dat niet. De vouwbalg eerst links en dan rechts op de plek van het palletje tussen duim en wijsvinger beetpakken en voorzichtig iets naar achteren trekken. Eventueel met een kleine platte schroevendraaier of hobbymes op de plek van de palletje voorzichtig wrikken.

Inbouw decoder
Uhlenbrock decoder 76330
Mijn leverancier (Interhobby in Nijmegen) had toen ik de Koploper kocht alleen een Uhlenbrock decoder 76330 in voorraad.
Na plaatsing bleek dat de inbouwruimte tussen de print en de bovenzijde van het motorcompartiment in het motorrijtuig erg gering is: wanneer de schroef om de print weer vast te zetten volledig wordt ingedraaid gaat de print scheef omhoog staan en wordt bovenzien de decoder scheef in het voetje gedrukt. De volgende foto laat dit zien.

De foto toont nog een ander probleempje, aangegeven door de paarse cirkeltjes: de pootjes van de elektrolytische condensator steken erg ver door de print (zijn niet netjes afgeknipt) en drukken op de cirkelvormige ondersteuning van de kap boven het motorcompartiment. De print wordt hier dus omhoog gedrukt. Kan overigens makkelijk worden opgelost door de pootjes zo kort als mogelijk af te knippen.
 
Is het een probleem wanneer de schroef niet volledig wordt ingedraaid en de print dus wat hoger in het model komt te liggen? Volgens mij niet. De print ligt goed gefixeerd en er is voldoende ruimte onder de kap: de kap kan zonder weerstand goed passend op het model worden gezet. Eventueel kan aan de onderzijde van de print over het schroefgat een kunststof ringetje worden gelegd zodat de schroef toch klemvast kan worden ingedraaid.
 
De Uhlenbrock decoder is redelijk stil. Bij optrekken, in beide richtingen, is korte tijd een typisch kreunend geluid hoorbaar en op langzame snelheid, vooral wanneer het motorrijtuig voorop rijdt, maakt de motor wat meer herrie. Verder is de Uhlenbrock een prima decoder die alle eigenschappen bevat die van een decoder met lastregeling verwacht mag worden.
 
Trix decoder uit Trix lok 1200
Ik heb ook getest met de Trix decoder met 21-polige connector waarmee mijn model van de Trix 1200 standaard werd geleverd. Ik weet niet of dit een standaard Trix decoder is of een 'uitgekleed' type. Deze decoder past beter en werkt stiller dan de Uhlenbrock. Dat was mij overigens nog niet eerder opgevallen bij de Trix 1200: dit model is namelijk uitgerust met een zéér luidruchtige ouderwetse Märklin-motor, waarbij het door de motor geproduceerde geluid onmogelijk overstemd kan worden door decoder-geluiden...
Wat verder opviel toen ik deze decoder in de Koploper had geplaatst: het motorrijtuig functioneert zonder de volgwagens. Bij gebruik van de Uhlenbrock decoder functioneert het motorrijtuig alleen wanneer de andere kopwagen wordt aangekoppeld.
 
Zimo decoder type MX 64D
Op het forum op Beneluxspoor.net las ik dat sommigen de Zimo MX 64D hebben ingebouwd en dat is kennelijk een zeer stil werkende decoder. Ik heb deze decoder ook zelf gekocht en geplaatst in de Trix Koploper.
Wat mij betreft is dit de winnaar: deze decoder is mooi stil (mede vanwege de hoge aanstuurfrequentie van 40 kHz) en zorgt voor een prima rijgedrag met de fabrieks-instellingen, feitelijk hoeft alleen het adres te worden ingesteld en ik stel dat normaal in op het nummer van de trein, dus bij de Trix Koploper op 4221.
Nu wordt ook duidelijk wat het nut is van het relais op de print in het gemotoriseerde koprijtuig: met functietoets F4 kan het relais worden geschakeld. Bij F4=0 wordt de rijstroom uitsluitend afgenomen van het gemotoriseerde koprijtuig. Bij F4=1 wordt de rijstroom uitsluitend afgenomen van het koprijtuig zonder motor. Een instelling om beide koprijtuigen te laten bijdragen aan de stroomvoorziening is niet aanwezig. Het omschakelen van het relais, maar ook het programmeren van de decoder lukt overigens alleen wanneer beide koprijtuigen met elkaar zijn verbonden.
Deze voorziening is vermoedelijk aanwezig voor Märklin-rijders, die het kennelijk prettig vinden wanneer alleen het voorop rijdende rijtuig de rijstroom opneemt. Ik vind die voorziening niet zinvol en geef er de voorkeur aan dat alle aanwezige stroomopnemers bijdragen aan de toevoer van rijstroom zodat de trein altijd ongestoord en zonder haperen doorrijdt, ook door wisselstraten. Dan ben ik er ook van verzekerd dat beide koprijtuigen bezetmelders betrouwbaar activeren. In de volgende paragraaf wordt hierop nader ingegaan.
 
Zo wordt een Zimo decoder type MX64D gemonteerd in de Trix Koploper. De pennen op de connector op de printplaat in de Koploper worden dus vanaf de achterzijde van het decoderprintje in de connector op de Zimo decoder gedrukt!

Verbetering stroomvoorziening en activeren bezetmelders
Op de print in het motorrijtuig is een relais gemonteerd en de functie daarvan werd in de vorige paragraaf beschreven. Bij sommige decoders kan het relais worden geschakeld met een functietoets, bij andere decoders kan dat niet. In alle gevallen wordt de rijstroom afgenomen van één van beide koprijtuigen, nooit van beide. Er is een eenvoudige oplossing om dit toch te realiseren. Op de print in het motorrijtuig moeten de volgende punten worden doorverbonden: AB1 met AC1 en AB2 met AC2. De draden van de wielcontacten van beide koprijtuigen worden hiermee met elkaar verbonden.
De rode draad wordt in beide gevallen doorverbonden met de naastliggende bruine draad en dat is geen fout: Trix gebruikt in beide koprijtuigen op identieke wijze een rode en bruine draad vanaf de stroomafnemers en de rijtuigen worden 180 graden gedraaid met elkaar verbonden en dat vereist dus ook een wisseling van kleuren.
Deze eenvoudige ingreep lost alle problemen op met haperende stroomtoevoer en het moeilijk activeren van bezetmelders in de modelbaan.
 
Deze foto laat zien welke punten op de print in het aangedreven koprijtuig moeten worden doorverbonden.

Rijgedrag verbeteren
De Trix Koploper blijkt op mijn baan, vooral wanneer alle volgwagens zijn aangekoppeld, op diverse plaatsen moeilijk te lopen of gaat zelfs stilstaan met doorslippende wielen (de lastregeling in de Uhlenbrock decoder zorgt ervoor dat de wielen altijd ronddraaien).
 
Een deel van deze problemen wordt veroorzaakt doordat de volgwagens, en vooral het motorloze koprijtuig met de stroomafnemers op de wielen, erg zwaar lopen: na een duwtje staan ze vrijwel direct weer stil.
Ik las de volgende tip op het forum op Beneluxspoor.net om dit probleem goeddeels op te lossen.
Bij alle volgwagens en het niet aangedreven draaistel in de motorwagen zit elke wielas in het midden gefixeerd in een kunststof houder die de as tamelijk strak vastklemt. De klemkracht kan worden verminderd door de kunststof klemmen aan weerszijden van de as voorzichtig een paar keer van de as af te buigen (met een stevige vingernagel of een kleine platte schroevendraaier).
Ik heb bovendien een miniem drupje naaimachineolie aangebracht op de klem.
Gevolg: de wagens lopen merkbaar soepeler.
De volgende foto illustreert de ingreep.

 
Het bovenstaande loste natuurlijk het feitelijke probleem niet op: door de constructie van het aangedreven draaistel raakte het wielstel met antislip bandjes (dat is het achterste wielstel) veel te makkelijk de grip op de railstaven kwijt op plaatsen waar de railstaven niet helemaal vlak liggen en gaat dus doorslaan; dat het wielstel zonder bandjes de rails nog wel raakt maakt hierbij nauwelijks uit.
 
Een tip op het al eerder genoemde forum op Beneluxspoor.net bracht de oplossing: aan één zijde van het draaistel een wiel van het wielstel met 2 bandjes uitwisselen met een wiel van het wielstel zonder bandjes. Beide wielstellen hebben dan kruiselings een wiel met bandje en dat vergroot de grip aanmerkelijk.
 
Een dergelijke ingreep vraagt enige durf, ik heb zelf de nodige aarzelingen moeten overwinnen!
 
Begin met het verwijderen van de zijkanten van het aangedreven draaistel en vervolgens het afdekkapje. De wielstellen kunnen nu uit het draaistel getild worden. Meet de afstand tussen tussen de wielen op een as met een schufmaat: na uitwisseling van de wielen kan zo worden gecontroleerd of de wielen correct zijn teruggeplaatst.
Bij elk wielstel is de as aan één zijde in een volledig metalen wiel geperst, aan de andere zijde in een kunststof bus in het wiel voor de isolatie. Dit wiel kan redelijk makkelijk van de as afgetrokken worden en zo kan een wiel met bandje worden uitgewisseld met een wiel zonder bandje. Met een kleine poelietrekker kan deze klus ongetwijfeld makkelijker worden geklaard maar die heb ik dus niet: gewoon even fiks trekken met de vingers en beide wielen geklemd in een doek. De wielen na omwisseling goed op de as aandrukken en controleren of de afstand tussen de wielen weer overeenkomt met de eerder gemeten waarde. Zie ook de volgende foto's.
 
De beide kunststof zijkanten voorzichtig verwijderen met een platte schroevendraaier.

 
De schroef losdraaien en dan het plastic kapje voorzichtig verwijderen met een platte schroevendraaier op de aangegeven plek. Let erop dat de nokjes op de hoeken (aangegeven met de gele cirkeltjes) niet afbreken!
De gele pijlen geven aan welke wielen zijn uitgewisseld (dat is op deze foto dus al uitgevoerd!).

 
Blik op de tandwielen en de metalen wiellagers. Ziet er bijzonder Märklin-degelijk uit!

 
De paarse lijn wijst naar de zwarte isolatiebus in het wiel. Alleen dit wiel kan van de as worden afgetrokken! Het andere wiel (links op de foto) is volledig van metaal en is zeer vast op de as geperst.

 
De verbetering van het rijgedrag is werkelijk opzienbarend. Mijn Koploper rijdt nu met alle 3 volgwagens probleemloos over de rails, ook daar waar de trein eerder inhield of ging stilstaan en ook door de scherpste bochten. Ik heb de trein op zeer langzame snelheid over mijn baan laten kruipen en hij rijdt overal door!
De trein activeert verder nog steeds probleemloos bezetmelders.
Waarom heeft Trix niet standaard de wielen kruiselings voorzien van antislip bandjes?

Verbetering zwarte afscherming motorrijtuig
De zwarte plastic kap over de motor heb ik volledig verwijderd. Voor de 3 grote ramen, die aanvankelijk waren afgedekt, heb ik aan beide zijden een strookje schutblad van een foto-album geplakt. Het heeft een fraaie structuur, is niet doorzichtig maar laat wel licht door.
Ik heb nog overwogen om LED-paneeltjes voor de verlichting aan te brengen maar dat vraagt aan beide zijden om een paneeltje, het kan niet makkelijk worden gemonteerd en het voegt niet zo veel toe.
 

De aanvankelijk zwart afgedekte ramen zien er veel vriendelijker uit met dit "zonnescherm". Er is vrij zicht door de deuren.

Foto's
 
De standaard binnenverlichting met warm witte LED's in de Trix Koploper is hier goed zichtbaar.

 
Deze jogster langs de spoorbaan moet wel haast schrikken van de enorme afmetingen van de Koploper.

--

Informatie over de NS ICM in het grootbedrijf

Informatie over de NS treinstellen "Indercitymaterieel" bijvoorbeeld op: WikiPedia.
 
 

Foto's gevonden op Railfan Europe.

---

Website gertvanvoorst.nl - © Gert van Voorst - Gewijzigd op 2-10-2021.